Evaluatie Zwarte Land 2

Modiform is de kartrekker voor het Zwarte Land 2 project. Hun drijfveer is puur bedrijfseconomisch en daar kan je alle begrip voor hebben. Zonder ironie mag je wel zeggen dat hun lobby uitstekend heeft gewerkt. De verschillende bestuurlijke organen zijn zeer overtuigd geraakt van de noodzaak om hun uitbreidingsplannen binnen Scherpenzeel te realiseren. De maatschappelijke belangen wisten ze naadloos te koppelen aan hun bedrijfsdoelstellingen. Dat ze in onze ogen oneigenlijke argumenten naar voren brachten, dat zij zo! Deze evaluatie gaat niet over de inhoud. Er was wel degelijk elders bedrijfsruimte beschikbaar, werkgelegenheid argumenten waren opgeblazen, bij vervoersbewegingen werd groei niet meegenomen en nog meer. Maar dat terzijde. Hooguit kan je stellen dat Modiform het eigen moreel kompas even op een laag pitje had gezet.

Lang blijft onduidelijk wie de overige initiatiefnemers zijn. Voor het integraal plan, waar later het Zwarte Land 2 plan uit ontspruit, is sprake van ‘enkele Scherpenzeelse ondernemers’. In de lobby krijgt hun behoefte aan extra bedrijfsruimte prominent aandacht. Modiform kan dit goed gebruiken als vliegwiel voor hun eigen expansieplannen. Dat de beide enquêtes waar zij hun ruimtebehoefte op baseren subjectief waren, laten we hier maar even voor wat het is. Dat is weer inhoud waar we bij een eventueel vervolg wel op terugkomen. Wat de ondernemers in het hele traject achteloos naar de achtergrond drukten is het prioriteit geven aan inbreiding en revitalisatie van bestaande industrieterreinen en kritisch zijn op oneigenlijke toestroom van externe ondernemingen.

Minder mild is ons oordeel over de rol van B&W in haar verschillende samenstellingen. Zij zijn niet consistent in hun beleid en dat heeft grote gevolgen voor het moeizaam verlopende proces. Zij geven aan scherpe keuzes te moeten maken, maar doen het tegenovergestelde. In visiedocumenten stellen ze kritisch om te zullen gaan met beperkte ruimte, het tegendeel is het geval. Dat geldt niet alleen voor het Zwarte Land dossier, maar op meer terreinen. Nu, vele jaren later, plukken we de wrange vruchten op gebieden als infrastructuur en energie congestie. 

B&W volgt blind wat de lobbyisten ze voorleggen. Een eigen kritische toets is ver te zoeken. En als er al getoetst wordt, laten ze dat doen door externe bureaus die door de opdrachtgever worden betaald. 

Ook in de communicatie laten ze zich leiden door Modiform en hun adviseur bureau Gieling. De wijze waarop telkens weer in een laat stadium de gemeenschap wordt geïnformeerd, is weinig respectvol. 

B&W laat onduidelijkheid voortbestaan over eventuele verplichtingen die gedurende het traject zijn aangegaan. We kunnen alleen maar gissen of het uiteindelijk door Modiform stopzetten van het plan voor het grote distributiecentrum, het college heeft behoed voor een claim. En nog steeds weten we niet of de gok die Modiform nam, met het kopen van de grond voor € 6 miljoen, gevolgen heeft voor de gemeente.

De wijze waarop B&W ons telkenmale vertelde dat de gemeenteraad nog niet aan zit is, was tekenend. De oude Wet Ruimtelijke Ordening bood alle ruimte tot die passieve houding. 

En we hebben geen woorden voor de wijze waarop nieuwe raadsleden voor ons ‘werden gewaarschuwd’.

De gemeenteraad leek zich wel te kunnen vinden in de passieve rol die van hen werd verwacht en waarvoor de oude Wet Ruimtelijke Ordening alle ruimte bood. Petities, inspraak in de raadsvergaderingen, brieven aan de fracties, niets leidde tot enige beweging vanuit de Raad. 

Pas op het laatst kwam daar verandering in. Complimenten zijn er voor het doorvragen op al dan niet aangegane verplichtingen en ook voor coalitiegenoot GBS voor het vasthouden aan het amendement waarmee speculatie wordt tegengegaan en ruimtebeheer wordt geregeld. Dat kan later nog heel nuttig blijken, mochten er nieuwe plannen komen voor het weidegebied.

De rol van de provincie in het Zwarte Land 2 dossier is cruciaal omdat zij besluiten moeten toetsen en bekrachtigen. Wij hebben zowel op bestuurlijk als op ambtelijk niveau contact gehad met de provincie. Op ambtelijk niveau was er aandacht voor onze inhoudelijke bezwaren. Bestuurlijk was die aandacht minder en bleef betrokkenheid beperkt tot formele processtappen. Dit had tot gevolg dat rapporten die veelal door externe bureaus waren opgesteld blindelings werden goedgekeurd. De goedkeuring van de anterieure overeenkomst is daarvan het meest prangende voorbeeld, met tot nu toe ook de meeste gevolgen.

De rol van de provincie ligt nog extra ingewikkeld omdat er fricties waren tussen de provincie en de gemeente Scherpenzeel over de beoogde fusie. Of Zwarte Land 2 een rol heeft gespeeld weten we niet. Feit is wel, dat noch de gemeente, noch de provincie pogingen deden om dit gerucht te ontzenuwen.

De rol van de Regio FoodValley is minder evident als die van college en provincie, maar niet te onderschatten omdat hun adviezen koersbepalend zijn voor uiteindelijke besluitvorming op gemeentelijk en provinciaal niveau. 

Hun besluit van 8 februari 2019 is bepalend geweest voor het verdere verloop van het Zwarte Land 2 traject. De lobby  die eraan voorafging is volledig afgeschermd gebleven voor de buitenwereld. Achteraf is er wel het één en ander duidelijk geworden, zoals het hectische verloop van de betreffende vergadering, de meningsverschillen, het afwijzende ambtelijke advies en de suggestieve en onvolledige rapporten waarop het besluit was gebaseerd. 

Een prominente rol is weggelegd voor bureau Gieling. Zij hadden de regie over het hele proces en bepaalden de vervolgstappen bij de bijeenkomsten van de initiatiefgroep. Zij zorgden er samen met B&W voor, dat deze initiatiefgroep onder de radar bleef. Er waren WOB verzoeken voor nodig om hier zicht op te krijgen.

Gespecialiseerde adviesbureaus werden onder regie van bureau Gieling ingehuurd. De rekening kwam uiteraard uiteindelijk bij Modiform terecht. Die adviesbureaus zullen zeker te goeder trouw bezig zijn, maar worden toch beïnvloed door wat het gewenste antwoord is. Het ontbreekt aan een onafhankelijk loket met technisch inhoudelijke deskundigheid, dat niet afhankelijk is van opdrachtgevers. Het ambtelijk apparaat zou die onafhankelijke toets moeten vervullen, maar heeft daarvoor niet de expertise en de capaciteit. Ook hebben ambtenaren veel minder ruimte dan lobbyisten en externe adviseurs om hun eigen onafhankelijke opinie kenbaar te maken. Of dat in Scherpenzeel speelt is ons niet bekend. Wel hebben wij geconstateerd dat er in het hele Zwarte Land dossier niet één keer een ambtelijk commentaar is geleverd op de vele externe rapporten.

De steun die we van de Stichting Grebbelinie In het Vizier kregen was hartverwarmend. Met name de vrijwilligers die zich inzetten voor de exploitatie van de Grebbelinie en het aangrenzende museum willen we hierbij noemen. Zij zijn samen met ons opgetrokken bij manifestaties, inspraak, persberichten en soms aangrijpende interviews. 

Het bestuur van de Stichting Grebbelinie In het Vizier hield zich veelal afzijdig. Zij zijn een paar maal door Modiform benaderd, maar zijn niet ingegaan op compensatie voorstellen. Evenmin hebben zij een actieve bijdrage geleverd aan de verschillende bezwaarprocedures. Een paar maal is er bestuurlijk overleg geweest tussen de Stichting Grebbelinie In het Vizier en onze Stichting. Met wederzijds begrip is afgesproken dat beiden hun eigen koers bepalen. 

Dat brengt ons bij een evaluatie van onze eigen rol. Het zal niet makkelijk zijn om een genuanceerd oordeel over onszelf te vellen. We hebben het vanaf het eerste begin heel belangrijk gevonden om openheid van zaken te krijgen en te geven en ook om ons te hoeden voor kwetsende opmerkingen en cynisme.  Enige ironie zat er niettemin wel regelmatig in onze nieuwsuitingen, maar hopelijk hebben we nooit op de persoon gespeeld. Toch kunnen we het ons aantrekken dat we sympathisanten verloren als gevolg van onze wijze van actievoeren.

Een aantal NGO’s heeft sympathie betuigd. Dat gaat van de Vereniging Heemschut en de Stichting Menno van Coehoorn, tot Natuurmonumenten en Vogelbescherming. Soms ging dat verder en gaven sommige van deze organisaties ook commentaar door zienswijzen in te dienen. Ook hopen een paar organisaties in een eventueel later stadium meer inhoudelijk samen met ons op de barricaden te gaan. Dat hangt vooral af van het aandachtsgebied waar zij zich voor inzetten.